Πώς λειτουργεί η ταύτιση, το τραύμα και η συναισθηματική μνήμη όταν βλέπουμε "δύσκολους" χαρακτήρες;
«Όταν ο πόνος δεν βρίσκει χώρο, γίνεται φωνή, γέλιο…κραυγή.
Ο Joker δεν μας σοκάρει – μας πληγώνει.»
Γιατί αγαπάμε τους «τοξικούς» χαρακτήρες στη μικρή και τη μεγάλη οθόνη;
Έχεις ποτέ πιάσει τον εαυτό σου να “συμπαθεί” τον πιο προβληματικό χαρακτήρα μιας σειράς; Ίσως να ένιωσες κάτι για τον Walter White στο Breaking Bad, να συγκινήθηκες με τον Joker. Κι όμως, πρόκειται για χαρακτήρες που – αν τους γνωρίζαμε στην πραγματική ζωή – θα μας τρόμαζαν ή θα μας πλήγωναν.
Γιατί, λοιπόν, τόση γοητεία;
Ταύτιση και αναγνώριση: Δεν βλέπουμε απλώς, νιώθουμε
Όταν βλέπουμε έναν χαρακτήρα σε κρίση, ακόμα κι αν συμπεριφέρεται καταστροφικά, δεν μένουμε μόνο στις πράξεις του. Βλέπουμε τα κίνητρα, τον πόνο, το παρελθόν του. Και κάπου εκεί, αγγίζεται κάτι και μέσα μας. Για παράδειγμα, ο Walter White στο Breaking Bad δεν είναι απλά ένας εγκληματίας· είναι ένας άνθρωπος που, παλεύοντας με τις ανασφάλειες και τα όρια του, παίρνει επικίνδυνες αποφάσεις.
ο Joker – ο απόλυτος «σκοτεινός ήρωας» – που μας θυμίζει πόσο εύθραυστος μπορεί να γίνει ο νους όταν βρίσκεται σε απόγνωση.
Η “τοξικότητα” στην τέχνη είναι πιο ασφαλής. Δεν μας απειλεί άμεσα, αλλά μας προσφέρει έναν καθρέφτη. Ίσως είδαμε κάποια δική μας εσωτερική σύγκρουση να παίρνει μορφή. Ίσως, έστω και για λίγο, να νιώσαμε ότι κάποιος μέσα στον χαοτικό κόσμο ενός άλλου μας καταλαβαίνει.
«Δεν είναι η εξουσία που μας συγκινεί στον Walter – είναι η διαδρομή από την καταπίεση στην απόγνωση.»
Ψυχισμός και τραύμα: Μας γοητεύει ό,τι μας μοιάζει
Οι “πληγωμένοι” χαρακτήρες, εκείνοι που δυσκολεύονται στις σχέσεις, που κάνουν λάθη ξανά και ξανά, που σαμποτάρουν την ευτυχία τους, μπορεί να μοιάζουν υπερβολικοί – αλλά έχουν κάτι το οικείο. Πολλές φορές, η έλξη μας προς αυτούς σχετίζεται με δικά μας τραύματα, εμπειρίες ή δυναμικές σχέσεων που έχουμε ζήσει.
Για παράδειγμα, αν έχουμε μεγαλώσει με απρόβλεπτες ή συναισθηματικά απόμακρες φιγούρες, ένας χαοτικός χαρακτήρας μπορεί να «κουμπώνει» στο εσωτερικό μας μοντέλο αγάπης. Ο ψυχισμός μας ξέρει να «αναγνωρίζει» το γνώριμο, ακόμα κι αν είναι επώδυνο.
Η γοητεία του απαγορευμένου: Όταν η φαντασία παίρνει άδεια
Στον κινηματογράφο και στην τηλεόραση, μας επιτρέπεται να “αγαπήσουμε” κάτι σκοτεινό χωρίς συνέπειες. Μπορούμε να θαυμάσουμε την αδυναμία, τη χειριστικότητα, την παραβατικότητα, χωρίς να υποστούμε το κόστος. Είναι ένας τρόπος να επεξεργαστούμε πλευρές του εαυτού μας που –στην καθημερινότητα– καταπιέζουμε ή απορρίπτουμε.
Η τέχνη, με έναν τρόπο, μας επιτρέπει να παίξουμε με τα όρια μας. Να δούμε τι γίνεται όταν κάποιος τα ξεπερνά. Και εκεί γεννιέται η γοητεία.
Τελικά, είναι κακό να αγαπάμε τοξικούς χαρακτήρες;
Όχι. Αντιθέτως, είναι υγιές να μπορούμε να αναγνωρίσουμε σε μια φανταστική φιγούρα κάτι που μας κινεί. Το ερώτημα είναι γιατί. Αν χρησιμοποιήσουμε αυτή τη συναισθηματική σύνδεση ως αφορμή για ενδοσκόπηση, τότε ίσως οι “τοξικοί” χαρακτήρες μάς βοηθήσουν να κατανοήσουμε λίγο περισσότερο τον εαυτό μας.
Η έλξη προς τους “δύσκολους” ή σκοτεινούς χαρακτήρες δεν είναι αδυναμία. Είναι κομμάτι της βαθιάς μας ανάγκης να καταλάβουμε τον εαυτό μας και τους άλλους. Και όσο περισσότερο ακούμε αυτά που νιώθουμε όταν βλέπουμε μια ταινία ή μια σειρά, τόσο πιο κοντά ερχόμαστε σε αυτόν τον διάλογο με τον εσωτερικό μας κόσμο.