Τι είναι ο εγκέφαλος;
Ο εγκέφαλος είναι ένα από τα μεγαλύτερα και πιο πολύπλοκα όργανα του σώματος: μέσα του υπάρχουν πολυάριθμες δομές και δισεκατομμύρια νεύρα που επικοινωνούν μέσω αμέτρητων συνδέσεων, των συνάψεων, που επιτρέπουν τη διέλευση της νευρικής ώθησης. Οι λειτουργίες του εγκεφάλου είναι εξίσου πολυάριθμες και κυμαίνονται από τον έλεγχο της αναπνοής και άλλων ακούσιων δραστηριοτήτων έως αυτές των εκούσιων κινήσεων, που περνούν μέσα από τη δημιουργία σκέψεων και συναισθημάτων.
Ο εγκέφαλος είναι ένα όργανο χωρισμένο σε δύο ημισφαίρια. Κάθε ημισφαίριο χωρίζεται σε πολλούς λοβούς: μετωπιαίο, βρεγματικό, ινιακό και κροταφικό.
Σε τι χρησιμεύει ο εγκέφαλος;
Οι λειτουργίες του εγκεφάλου είναι πολλαπλές και ποικίλες. Ενσωματώνοντας τα σήματα που γίνονται αντιληπτά μέσω των πέντε αισθήσεων, συνδέει το νόημα με αυτό που συμβαίνει στον περιβάλλοντα κόσμο, αλλά όχι μόνο. Ο εγκέφαλος ελέγχει τις σκέψεις, τη μνήμη και τη γλώσσα, τις κινήσεις των χεριών και των ποδιών και τη λειτουργία όλων των οργάνων του σώματος. Τέλος, ρυθμίζοντας την αναπνοή και τον καρδιακό παλμό, καθορίζει τις αντιδράσεις σε στρεσογόνα γεγονότα που μπορεί να συμβούν στην καθημερινή ζωή.
Συγκεκριμένα, το αριστερό ημισφαίριο είναι υπεύθυνο για λειτουργίες που σχετίζονται με τη γλώσσα, ενώ το δεξί ημισφαίριο είναι υπεύθυνο για την ερμηνεία των οπτικών πληροφοριών.
Το εγκεφαλικό στέλεχος (είναι το κατώτερο τμήμα του εγκεφάλου και δομικά αποτελεί συνέχεια του νωτιαίου μυελού) χωρίζεται σε τρία τμήματα, τον μεσεγκέφαλο, τη γέφυρα και τον προμήκη μυελό. Λειτουργεί ως σταθμός αναμετάδοσης μηνυμάτων προς και από τον εγκέφαλο και είναι υπεύθυνο για τον έλεγχο βασικών λειτουργιών του σώματος όπως ο ύπνος και η αναπνοή. Πιο συγκεκριμένα, το τμήμα που ονομάζεται μεσεγκέφαλος είναι σημαντικό για την κίνηση των ματιών, ενώ η γέφυρα συντονίζει τις κινήσεις των ματιών και του προσώπου και ελέγχει τις αισθήσεις που γίνονται αντιληπτές από το πρόσωπο, την ακοή και την ισορροπία. Ο προμήκης μυελός ελέγχει την αναπνοή, την αρτηριακή πίεση, τον καρδιακό ρυθμό και την κατάποση. Τέλος, μαζί με μέρος του θαλάμου, το εγκεφαλικό στέλεχος ελέγχει τα επίπεδα εγρήγορσης, μας επιτρέπει να δίνουμε προσοχή στο περιβάλλον μας και συμμετέχει στον έλεγχο των προτύπων ύπνου. Τα 10 από τα 12 κρανιακά νεύρα προέρχονται από το εγκεφαλικό στέλεχος.
Εντός του εγκεφάλου βρίσκεται επίσης ο υποθάλαμος, μια δομή που διαχειρίζεται πληροφορίες από το αυτόνομο νευρικό σύστημα και συμβάλλει στη ρύθμιση λειτουργιών όπως η σίτιση, η σεξουαλική συμπεριφορά, η ανάπαυση, ο έλεγχος της θερμοκρασίας του σώματος, η παραγωγή ορμονών και η κίνηση. Αποτελεί μέρος, μαζί με την αμυγδαλή (υπεύθυνη για την επιθετική συμπεριφορά) και τον ιππόκαμπο (θεμελιώδης για την απόκτηση νέων πληροφοριών), του μεταιχμιακού συστήματος, που ελέγχει τα συναισθήματα.
ΑΡΙΣΤΕΡΟ ΗΜΙΣΦΑΙΡΙΟ
- ΛΟΓΙΚΟ – ΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΜΕΡΟΣ
- Λογική
- Ανάλυση
- Αριθμοί
- Γλώσσα
- Διαδοχικός συλλογισμός
- Γραφή, λεξεις
- Δεν περιέχει συναισθήματα
ΔΕΞΙΟ ΗΜΙΣΦΑΙΡΙΟ
- ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΜΕΡΟΣ
- Άμεση διαίσθηση
- Μουσική, σχεδιο
- Συνολική άποψη
- Μουσική, εικονες
- Φανταστικές σκέψεις
- Χρώματα, ρυθμος
- Αγαπη, μίσος, γέλιο, κλάμα
Νευροεπιστήμη και Ψυχοθεραπεία: Αλλάζει η δομή του εγκεφάλου;
Ήρθε η ώρα να κατανοήσουμε τη σημασία της Νευροπλαστικότητας. Η νευροπλαστικότητα είναι η εξαιρετική ικανότητα του ανθρώπινου εγκεφάλου να προσαρμόζεται και να αλλάζει τη δομή του με βάση τις εμπειρίες. Αυτή η διαδικασία συμβαίνει μέσω της αλληλεπίδρασης νευροφυσιολογικών διεργασιών στον εγκέφαλο με εμπειρίες ζωής.
Πολυάριθμες μελέτες για τις γνωστικές λειτουργίες υπογραμμίζουν πώς το περιβάλλον στο οποίο ζει κανείς και οι κοινωνικές σχέσεις μπορούν πραγματικά να επηρεάσουν και να τροποποιήσουν τη δομή του εγκεφάλου. Η σύνδεση μεταξύ του εγκεφάλου και της εμπειρίας είναι ένα θεμελιώδες στοιχείο που πρέπει να λαμβάνεται υπόψη κατά την εξέταση ψυχοπαθολογικών διαταραχών. Στην περίπτωση ατόμων που πάσχουν από αγχώδεις διαταραχές, για παράδειγμα, ο εγκέφαλος μπορεί να παρουσιάζει μεγαλύτερη ενεργοποίηση της αμυγδαλής, μιας δομής που εμπλέκεται στον έλεγχο των συναισθημάτων, αλλά ταυτόχρονα μπορεί να εμφανίζει μειωμένη λειτουργία των προμετωπιαίων περιοχών, που είναι υπεύθυνες για τη ρύθμιση των συναισθημάτων. Αυτή η δυσλειτουργία στην επικοινωνία μεταξύ αυτών των περιοχών του εγκεφάλου μπορεί να συμβάλει στην εμπειρία του άγχους και στην αδυναμία ελέγχου των συναισθημάτων.
Ο ρόλος της ψυχοθεραπείας στη ρύθμιση της νευροπλαστικότητας.
Η ψυχολογική ή ψυχοθεραπευτική παρέμβαση, ανεξάρτητα από τη θεωρία αναφοράς του θεραπευτή, είναι μια εμπειρία που στοχεύει στην προώθηση αλλαγών σε γνωστικό, συμπεριφορικό και συναισθηματικό επίπεδο. Μπορεί επομένως να οριστεί ως καταλύτης μηχανισμών νευροπλαστικότητας του εγκεφάλου, αφού βοηθά τον εγκέφαλο να αναδομήσει τις υπάρχουσες συνδέσεις, αποδυναμώνοντας κάποιες και ενισχύοντας άλλες.
Στην περίπτωση των διαταραχών άγχους και διάθεσης, έχει παρατηρηθεί ότι υπάρχουν λειτουργικές αλλαγές στο λεγόμενο «κύκλωμα φόβου», το οποίο περιλαμβάνει τον προμετωπιαίο φλοιό, τον ιππόκαμπο και την αμυγδαλή. Οι ασθενείς με αυτές τις διαταραχές συχνά εμφανίζουν υπερβολική ενεργοποίηση της αμυγδαλής και μειωμένη λειτουργία του προμετωπιαίου φλοιού.
Η ψυχοθεραπεία μπορεί να ομαλοποιήσει τη λειτουργία αυτού του κυκλώματος, προωθώντας την αύξηση της ενεργοποίησης του προμετωπιαίου φλοιού και βελτιώνοντας την ικανότητά του να αναστέλλει την αμυγδαλή. Η νευροεπιστήμη λοιπόν διδάσκει ότι η ψυχοθεραπεία δρα και στα βιολογικά συστήματα του εγκεφάλου, απενεργοποιώντας τις δυσπροσαρμοστικές χαρτογραφήσεις και προωθώντας νέα και εποικοδομητικά μονοπάτια.
- Siegel, D. J. (2015). The Neurobiology of “We”: How Relationships, the Mind, and the Brain Interact to Shape Who We Are. (2nd ed.). Guilford Press.
- Weder, B. (2022). Mindfulness in the focus of the neurosciences-The contribution of neuroimaging to the understanding of mindfulness. Frontiers in behavioral neuroscience.
- Vrticka, P., Andersson, F., & Sander, D. (2019). Changing brains, changing perspectives: the neuroplasticity of emotion regulation. Social Cognitive and Affective Neuroscience.